2 - MALÉ ZÁMECKÉ NÁDVOŘÍ (MAŁY DZIEDZINNIK ZAMKU)

Jeśli stoisz twarzą w twarz z bramą, po prawej stronie masz dwukondygnacyjny budynek, pierwotny szpital z 1683 roku, który w tym miejscu wybudował śląski cesarski hrabia Gaschin von Gaschin na miejscu zburzonego szpitala św. Bartłomiej. W ten sposób powstał Mały Dziedziniec, niewielkich rozmiarów, ale otoczony jedynie dominującymi. Na środku dziedzińca stoi pomnik św. Patryka, zbudowany w drugiej połowie XVIII wieku przez irlandzko-śląskiego hrabiego Taaffa, a za nim widać kaplicę z 1611 roku, gdzie w jej gotyckiej części z 1420 roku można również odwiedzić towarzyszącego Państwu rycerza Frisztat Wacława wzdłuż Traktu Królewskiego. To tutaj czuje się najlepiej i tutaj nie może się doczekać spotkania z Tobą. Wejdź do niego bezpośrednio wejściem do Kaplicy Zamkowej lub głównym wejściem od strony dziedzińca. Później Larisch-Mönnichowie wykorzystywali tę kaplicę jako kaplicę zamkową. Aby ułatwić wejście, w 1791 roku zbudowano korytarz łączący, który pełni jednocześnie funkcję Bramy Zamkowej. Jednak największą i najstarszą dominującą cechą Małego Dziedzińca jest niepozorne skrzydło zamku po lewej stronie. Komin wskazuje, że jest to skrzydło kuchenne. Został zbudowany w 1420 roku przez księżniczkę śląską Eufemię Frysztacką z Mazowskich. W 1412 roku wyszła za mąż za księcia śląskiego Bolesława I Cieszyńskiego i otrzymała w prezencie ślubnym zamek Frysztat. Od razu się w nim zakochała i według legendy oświadczyła: "Widzę zamek wielkości newelke, ale wygląd okazale, który króle będzie plodźitii, ale wojsko nawet oheń go nie przyjmie. Wźdy powstane k přebywańi swemu, jak feniks do źiwotu wjećnemu."  Wygląda na to, że jej przepowiednia na razie się sprawdza. I natychmiast rozpoczęła poważną rekonstrukcję. Do tego czasu zamek zamieszkiwany był głównie przez płatnerzy i służbę, którzy czuwali nad funkcjonowaniem zamku, którym dowodził starszy burgrabia, mocno śmierdziało i było w raczej zaniedbanym stanie. Księżniczka Eufemia, znana ludziom jako Ofka, zatrudniła wszystkich mężczyzn na zamku do sprzątania i wyśmiewania zamku. Następnie zbudowała tu skrzydło kuchenne jako podstawę etykiety dworskiej, rozbudowała zabudowę mieszkalną, a także przebudowała kaplicę zamkową na kościół o charakterze katedralnym. Po owdowieniu w 1431 r. przeniosła dwór książęcy z Cieszyna do zamku Frysztat i tam wychowała swoich czterech synów. Przekształciła zamek Frysztat w główną rezydencję książęcą na Śląsku, która w XV wieku cieszyła się opinią najbogatszego śląskiego dworu książęcego. Kronikarz Dlugosz opisuje księżniczkę jako kobietę bardzo piękną, dokładną we wszystkim, co robiła, ale pełną głębokiej miłości do rodziny i poddanych, która wzorowo wychowała we Frysztacie swoich synów, którzy byli ozdobą każdego społeczeństwa ich wygląd i zachowanie. Jej najmłodszy syn Bolesław II. Frysztacki założył we Frysztacie własną linię rodu książęcego, z której pochodził jego syn, wielki książę Kazimierz II. Frysztacki, uważany za króla Śląska. Linia ta wymarła w Frysztacie w 1571 r. i w Cieszynie w 1653 r. Linie rodowe cesarzy bułgarskich, rosyjskich, niemieckich i meksykańskich XIX w., a także linia królowej Belgii Matyldy i linia brytyjska rodziny królewskiej, prowadzą także do Princess Ofce. I to z trzech stron: linii królowej Wiktorii, linii jej męża, księcia Alberta, oraz linii księcia Filipa, męża królowej Elżbiety II. Księżniczka Ofka również lubiła gotować. Często chodziła do skrzydła kuchennego, które było bardzo nowoczesne, bo miało trzy piętra i sąsiadowało bezpośrednio z salą bankietową, i sama coś gotowała. Księżniczka Ofka zawsze przygotowywała coś do jedzenia dla wszystkich płatnerzy w podziękowaniu za pracę włożoną w sprzątanie zamku. "Najczęściej były to pieczywo twaroho, które już w latach 80-tych XX wieku sprzedawano jako specjalność smażoną na słodko w lokalnych bufetach w Karwinie." Księżniczka Ofka przypominała księżniczkę Maruszkę z bajki Sól nad złotem, która mogła stać się wzorem do naśladowania, gdyż pisarka Bożena Němcová w dzieciństwie pozostawała w bliskim kontakcie z księżniczką Zahańską, która była potomkiem rodu Zahańskich Piastów, który w naturalny sposób znał księżniczkę Ofka.

"Kontynuuj trasę zaznaczoną na mapie do punktu 3 "Dziedziniec parafialny."

4 - ZÁMECKÝ PIVOVAR (BROWAR ZAMKOWY)

Znajdujesz się na neogotyckim dziedzińcu Browaru Zamkowego. Został założony jako browar książęcy w 1447 roku przez księcia śląskiego Bolesława II. Frysztackiego, ale w rzeczywistości był to browar spółdzielczy, w którym udział miała liczna arystokracja frysztacka. Pierwotnie znajdował się w budynku dzisiejszego ratusza, do którego dotrzemy później, a w to miejsce przy ulicy Pivovarskiej został przeniesiony w XVI wieku przez króla śląskiego Kazimierza II. Frištátským. Najstarszym zachowanym budynkiem jest renesansowa słodownia, w której dziś mieści się legendarna szynk Na Beczkach, gdzie zapraszam na orzeźwienie się pysznym Frysztackim mokiem. "Kto nie próbował tu piwa, nie był na Śląsku, a tym bardziej w jego książęcy rezydencji." Piwem serwowano na książęcym stole i delektowały się nim słynne królewskie procesje, które nocowały we Frysztacie w drodze z Wiednia, Pragi do Krakowa. Browar był jednym z głównych źródeł dochodów skarbu książęcego m.in. dlatego, że książę śląski Fridrich Kazimierz Frysztacki wydał ustawę zabraniającą zakupu piwa z innego browaru niż książęcy. I natychmiast pod karą pozbawienia wolności. Naprzeciwko browaru, po lewej stronie, znajduje się wciąż istniejąca stajnia browarnicza, którą hrabia Larisch-Mönnich zaczął w połowie XIX wieku wykorzystywać jako stajnię dla swoich najrzadszych koni. Hrabia przeniósł browar do nowego dużego browaru w sąsiedniej wsi Karwin, dzisiejszej Starej Karwinie (krzywy kościół i kopalnie). Tak było do 1945 r., kiedy to hrabia zastrzelił konia i zakopał go w Parku Zamkowym w pobliżu zabudowań zamkowych, udał się do swojego majątku myśliwskiego w Austrii i wrócił do Wolnego Państwa dopiero w 1992 r. W 1997 r. hrabia Larisch-Mönnich został pochowany w kaplicy Zamku Południowego w Frysztacie. W latach pięćdziesiątych duży browar został przeniesiony do nowej siedziby w Noszowicach, gdzie warzona jest słynna marka Radegast. Browar Zamkowy Frysztat jest więc jego pradziadkiem. Oprócz renesansowych pomieszczeń szynku, browar posiada także średniowieczne podziemia. Pod Frysztatem znajduje się sieć niezbadanych podziemnych przejść, często łączących piwnice domów mieszczańskich, którymi przepływał materiał do produkcji piwa. Pod ratuszem była studnia, tu na ulicy Browarskiej była słodownia, ale samo warzenie odbywało się w piwnicach domów przydrożnych, których razem z plebanią było 90. Cykl ten został na długi czas przerwany przez wojnę trzydziestoletnią w roku 1642.

"Kontynuuj trasę zaznaczoną na mapie do punktu 5 "Wielki Dziedziniec Zamkowy."

6 - ZLATÁ ULIČKA (ZŁOTA ULICA)

Miejscowością, w której znajduje się najstarsza osada frysztackiej rezydencji książęcej, jest Złota ulica, nosząca pocztową nazwę Frysztacka, ale przez wiele wieków poprawnie nazywana Ratuszowa. Podobno w jednym z domów znaleziono materiał budowlany datowany na rok 1267, czyli z czasów, gdy najstarszą osadą była tu sąsiednia wieś Roy (z francuskiego král), obecnie powszechnie znana jako Raj. Dominantą Zlatej ulici jest ratusz, który został ufundowany w latach 1504/1505 przez króla śląskiego Kazimierza II. Frysztackiego. Pierwotnie budynek był domem szenkowów sąsiedniego budynku, w którym w 1447 roku przebywał książę śląski Bolesław II. Frysztacki (ojciec Kazimierza) założył browar zamkowy książęcy. Król Kazimierz kupił jednak karczmę od Joźka Szlosara i natychmiast sprzedał ją radnym miejskim w celu wybudowania ratusza za połowę ceny. Po odbudowie uroczyście otwarto go w 1505 roku. Pierwotnie ratusz posiadał własną wieżę, która zdawała się wystawać z dziedzińca ratuszowego. W 1563 roku wieżę obniżono do obecnego stanu, aby sąsiadująca z nią nowa wieża piastowska, dziś uważana za ratusz, bardziej się wyróżniała. Do dziś w budynku ratusza rezyduje burmistrz Karwina, który jest udostępniany zwiedzającym tylko okazjonalnie. Okna w lewym dolnym rogu nad ziemią to okna oryginalnego pubu. Po utworzeniu ratusza znajdowała się tu izba tortur, a dziś spotykają się tu burmistrz i przedstawiciele miasta. W 1605 roku, w setną rocznicę otwarcia ratusza, nad fasadą odsłonięto koronowaną głowę króla śląskiego Kazimierza II. jak jest intronizowany nad herbem Frysztatu, obecnie Karwiny. "Ktokolwiek przyjedzie do Frysztatu, wypada mu najpierw przyjść tu, do króla, bo Frysztat jest jego rezydencją. A kto nie przestrzega, lub nie przestrzega Frysztacie chowa, będzie stał przy praczkach, które widzicie przyczepione do wieży. Stali tu ze wstydem Złodzieje lub czarne kobiety i przechodnie pluli na nią i rzucali w nią pomidorami i jajkami, a kto chciał uniknąć wstydu, głaskał kamień, w który został wrzucony." Na wieży zobaczyć można także oryginalny herb śląskiego rodu książęcego Piastów. Teraz idź trochę dalej ulicą, aż dotrzesz do rogu ratusza. W tej rozbudowanej części znajdowała się niegdyś karczma objazdowa, a do dziś działa tu restauracja, która połączona jest z nieczynną karczmą w głównym budynku ratusza. Został założony w 1447 r. W czerwcu 1574 r. przebywał tu ze swoją świtą król polski i francuski Henryk Walezjusz. Uciekał z Krakowa do Paryża. Zorganizował w Krakowie wielką ucztę, podczas której uciekł. Wkrótce zostało to odkryte i polscy żołnierze ruszyli w pościg za królem. Wszystko było już z góry dokładnie zaplanowane, łącznie z tym, że gdy król dotrze do Frysztatu, gdzie był już bezpieczny przed polskimi żołnierzami, zatrzyma się w gospodzie Johanna Facii. I tak się stało, że według legendy król zamówił swój pierwszy posiłek u karczmarza uciekając do ukochanej Francji. I że na obiad będzie miał ślimaki. Ale gdzie je teraz szybko zabrać? Karczmarz złowił trochę na podwórzu zajazdu, ale było ich niewiele, więc położył je na pokrojonej w kostkę i gotowanej na parze wieprzowinie. Karczmarz nie miał pojęcia, jak ślimaki przygotowuje się do jedzenia, uff, tutaj nawet zwierzętom tego nie dano, więc ładnie podał je królowi z cebulą, chrzanem i chlebem i popijał piwem Frysztackim. No cóż, król podobno wybuchnął wielkim śmiechem, głównie dlatego, że już nie było go w Krakowie. Pił i bawił się aż do rana. Rano czekały już na niego liczne powozy, przygotowane dla króla przez członka świty królewskiej Pompone de Belliévre. A karczmarz Johan Faciasz? Ludzie naśmiewali się z niego podczas tej królewskiej kolacji, bardzo się tego wstydził, ale ponieważ miał talent do biznesu, zaczął sprzedawać te "królewskie (wieprzowinowe) ślimaki" i ludzie przyjeżdżali z daleka, żeby je zobaczyć. Pobyt króla Henryka tutaj z pewnością zostałby zapomniany, gdyby nie francuski kupiec, który przejeżdżał przez Frysztat w 1597 roku i zauważył stojący tu znak. Zapisał to w swoim dzienniku, który zachował się do dziś we Francji. Znak brzmiał:  "Henryk, z łaski Bożej, król francuski i polski, pruski, rosyjski, mazowiski i źmudźski wewoda, welkokńiźe litewski i wewoda z Anjou, leta Pańe 1574, dnia 19 czerwca o godzinie 17.00 był we Fryśtatie u Johanna Facia." Kupujący zauważył także, że nigdy nie widział tak pięknie utrzymanego i czystego miasta, naprawdę bardzo czystego, i opisał być może pierwszy zorganizowany system ochrony przeciwpożarowej na ziemiach czeskich. W każdym bez wyjątku domu stał pojemnik/wiadro wypełnione wodą. Skoro kupujący to zauważył i spisał, widać, że w XVI wieku nie było to powszechne.

"Kontynuuj trasę zaznaczoną na mapie do punktu 7 "Plac sw. Marka". W drodze do Was nauczę się tańca renesansowego, którzy muzikanti grali podczas XVI-wiecznej na dworze książęcym Frysztat . Kliknij link YouTube."

8 - HORNÍ NÁMĚSTÍ (PLAC GÓRNY)

Zatrzymaj się przy fontannie i kieruj się w stronę skrzyżowania. Bezpośrednim wyjściem jest pierwotny średniowieczny szlak handlowy do Cieszyna, który prowadzi przez Górne Przedmieście, które rozwinęło się dynamicznie już w połowie XIV wieku. Mieszkali tu zamożni mieszczanie, dzisiejsza klasa średnia. Tutaj produkowano i sprzedawano płótno. Ilość bielizny była ogromna, dlatego też na tym przedmieściu znajdowały się duże magazyny, które dostarczały bieliznę do sklepów w całej Europie. Przedmieście było rozległe, rozciągało się aż do dzisiejszego stadionu piłkarskiego w Raju. Kupcy, którzy w średniowieczu przybywali do Frysztatu, opisują przeprawę przez przedmieścia jako niekończące się i wspaniałe przeżycie. Dziś przedmieście kończy się przy szpitalu w Raju. Droga prowadząca w lewo jest prawdopodobnie najstarszą obwodnicą miejską na ziemiach czeskich. Zbudowano go około 1360 roku na wniosek arystokracji miejskiej, która nieustannie skarżyła się na hałas i nieporządek powodowany ciągłym przejazdem przez plac wagonów towarowych. Wkrótce wzdłuż obwodnicy zaczęto budować domy z kuźniami, które następnie obsługiwały przejeżdżających kupców. Mniej więcej w tym samym czasie co Park Uniwersytecki powstała bardzo biedna dzielnica Mizerow. Miejscowa biedota stała wzdłuż obwodnicy i błagała kupców o jałmużnę. Ziemia była jednak lukratywna, dlatego pod koniec XV wieku księżna śląska Anna Frysztacka przeniosła slumsy do nowo powstałego Przedmieścia Dolnego pod zamkiem i sama opiekowała się najbiedniejszymi. Ziemie Mizerowskie zostały sprzedane i wybudowano tu zamek Mizerowski, w którym w XVI wieku rezydował rycerski ród von Pelk. Rezydencja Frysztat była ośrodkiem rycerskim. Tutaj otrzymywali wykształcenie rycerskie, które obejmowało także sztukę doskonalenia dobrych manier, oczywistością była znajomość języków obcych, muzyki, śpiewu i tańca. Edukacja prawdopodobnie odbywała się w Lottyhausie, gdzie zachowały się stajnie książęce. Zaczęło się, gdy chłopiec miał 7 lat. Zajęcia prowadził nauczyciel, którym był przeważnie starszy, emerytowany rycerz. Młodzi chłopcy najpierw uczyli się władać mieczami i ćwiczyli z drewnianymi substytutami. W wieku około 15 lat chłopcy zostali giermkami. Potrafili już dobrze jeździć konno, a w jednej ręce trzymać i kontrolować broń, np. strzelać z kuszy podczas jazdy do szmacianej lalki. Kiedy skończyli 21 lat, byli gotowi do przejścia. To była uroczysta ceremonia. Zaczął od uroczystej kąpieli z samego rana, a potem, gdy giermkowie przebrali się w odświętne stroje, w zamkowym kościele odprawiona została uroczysta msza św. Podanie odbyło się indywidualnie, a raczej masowo i przed rozpoczęciem turnieju rycerskiego, w którym po raz pierwszy mogli wziąć udział nowo przekazani rycerze. Podania dokonał książę śląski i on także rozpoczął turniej. Każdy wyścig rozpoczynał się od dźwięków trębaczy. Walczono o względy pań, a zwycięzca każdego konkursu zdobywał także sprzęt pokonanego. Często także koń i sam zwyciężał, którego następnie wypuszczał za okup. Im wyższa szlachetność pokonanego rycerza, tym wyższego okupu zażądał zwycięzca. Przede wszystkim była to rozrywka, w której nawet książę chętnie brał udział, a publiczność bawiła się tutaj niczym na dzisiejszych festiwalach muzycznych. Rycerze oraz osoby ubogiego i nieszlachetnego pochodzenia mogli poruszać się w kręgach arystokratycznych. Wśród rycerzy panowała podstawowa zasada równości. A niektórzy dzięki temu mogli się doskonalić. Na przykład rycerz Jerzy Rocnar z Rocnowa mógł sobie pozwolić na zakup domu w 1564 roku, a książę śląski Fridrich Kazimierz Frysztacki pozwolił mu na prowadzenie w nim baru dla lojalnych usług. Prawdopodobnie był to dom U Aniołów po prawej stronie, na rogu ulicy Zamkowej. Do dziś mieści się w nim karczma, a w średniowieczu gromadzili się tu rycerze z całego Śląska, aby obchodzili rocznicę stanu rycerskiego. Na terenie Placu Górnego stała wysoka wieża bramy górnej, a za nią do dziś stoi budynek zajazdu turystycznego z salą taneczną z połowy XIX wieku. Za karczmą stoi nowoczesny gmach Muzeum Państwowego Archiwum Okręgowego, w którym znajdują się cenne dokumenty książąt śląskich sprzed 500-700 lat. Nie przegap wizyty w Muzeum.

"Kontynuuj trasę zaznaczoną na mapie do punktu 9 "Dziedziniec zamkowy – brama główna."

10 - ZÁMEK FRYŠTÁT (ZAMEK FRYSZTAT)

Pod koniec XIII wieku na zamku tymczasowo przebywał książę śląski Meczyslaw i być może urodziła się tu jego córka, przyszła królowa czeska Wiola. Zamek miał raczej charakter zamku wartowniczego, strzegącego szlaków handlowych, gdyż Frysztat był skrzyżowaniem szlaków handlowych i królewskich, łączących Pragę z Krakowem oraz Wiedeń i Budapeszt z Warszawą i Berlinem. W XIV wieku przez długi czas rezydował tu książę śląski Przemysł, który potrzebował tu przynajmniej podstawowej służby. Ale na zamku było ciemno, zimno i śmierdziało, bo higiena służby i majątku nie była oczywista. Wyposażenie zamku gotyckiego było skromne. W izbach znajdowały się jedynie ławki, siedzenia, stół i skrzynia. Najbardziej luksusowym meblem było ręcznie rzeźbione łóżko, które posiadała jedynie para książęca. W sali bankietowej znajdował się duży stół bankietowy i zastawa stołowa. Przed komnatami stali stronnicy, a korytarze zamku patrolowali płatnerze. Wszędzie była słoma pełna owadów i gryzoni, a na podwórzu pasło się stado koni i bydła. Sytuacja poprawiła się dopiero wraz z przybyciem w XV wieku księżniczki Eufemii, która przeniosła do zamku cały dwór książęcy i wprowadziła rygorystyczną etykietę dworską. Zamek stał się główną rezydencją Księstwa Śląskiego. Na przełomie XV i XVI w. mieścił się tu dwór króla śląskiego Kazimierza II. a zamek był jego reprezentacyjną rezydencją. W 1525 roku, gdy król miał już 75 lat, wyznaczył na zamku także swojego następcę, rocznego wnuka Wacława III. Adama i od razu zaręczył go z równie młodą Marią Pernsztejńską z Pardubic. Częstym gościem na zamku był król polski Zygmunt Jagiellończyk, brat króla czeskiego Władysława, obaj byli Kazimierzem II. starszy brat duchowy i był najlepszym przyjacielem Zygmunta. Wizyty Zygmunta na zamku za każdym razem zamieniały się w niesforne biesiadowanie i picie wina. Pewnego razu król polski w stanie pijanym uszkodził wyposażenie sali bankietowej, ale zaraz po wytrzeźwieniu zapłacił Kazimierzowi za szkody. Gorzej było wiosną 1511 roku. W nocy z 16 na 17 kwietnia szał obu arystokratów wymknął się spod kontroli i z nieznanej przyczyny wybuchł tu pożar, który szybko się rozprzestrzenił, tak że drewniane części zamek spłonął, a ogień rozprzestrzenił się na okoliczne domy. W 1514 roku naprawiono szkody i cała rezydencja Frysztat błyszczała nowym renesansowym płaszczem. Poza tymi wybuchami, codzienny rytm rodziny książęcej na zamku był dość nudny. Wstaliśmy o świcie i po choćby częściowej higienie udaliśmy się do kościoła na poranną mszę. Po niej rodzina zebrała się w sali bankietowej, gdzie książę zasiadł do stołu z synami i najwyższymi urzędnikami. Oddzielona od nich przy drugim stole siedziała księżniczka z córkami i dworkami. Spożywanie posiłków we własnej komnacie było zabronione i uważane za rażącą obrazę dworu książęcego. Po śniadaniu, czyli około godziny 10, książę wybierał się na polowanie lub odbywał kilkudniową podróż inspekcyjną po księstwie, a także oddawał się rządzeniu. Na zamku kontaktował się ze śląską arystokracją, wójtami miejskimi, a także z duchowieństwem. W XVI wieku, za panowania księcia śląskiego Fryderyka Kazimierza, zamek wyposażono w cenne zbiory sztuki, a książę kazał sprowadzić do zamkowych pomieszczeń klatki z egzotycznymi papugami. Miał na zamku naprawdę wystawny romans, a wisienką na torcie był karzeł, którego przywiózł aż z Włoch. W ciągu dnia, gdy książę Fryderyk Kazimierz wykonywał swoje obowiązki, księżnej Katarzynie towarzyszyły damy dworu. Bez nich księżniczka nie postawiłaby ani kroku, bo w ich towarzystwie rewelacyjnie się prezentowała. Damy dworu zajmowały się także pracą ręczną z księżniczką, na przykład haftowaniem koców i ozdabianiem przedmiotów, ale także muzyką, śpiewem i tańcem. Zdobywali wiedzę z historii rodziny, uczyli się języków obcych, dobrych manier i etykiety dworskiej. Nawet księcia otaczało stale mnóstwo dworzan i urzędników, którzy także musieli jeść, pić i prać swoje wystawne ubrania. Wymagało to coraz większej liczby służby na zamku. Odtąd na czele zamku fraucimor stał hofmeister, którego nadzorowała księżniczka. Księżniczka zwracała szczególną uwagę na kuchnię, gdyż była ona podstawą dworskiej etykiety dworu książęcego Frysztat. Nad kuchnią czuwał szef kuchni wraz ze swoimi pomocnikami, natomiast kelnerzy, kelnerzy i krajarze zajmowali się przygotowaniem, podaniem i dostarczeniem potraw do sali bankietowej. Około godziny 18.00 rodzina książęca i dwór zebrali się ponownie w sali bankietowej. Na zamku jedzenie podawano tylko dwa razy dziennie, ale składało się z kilku dań. Charakter podawanego pożywienia różnił się w zależności od pory dnia rano lub wieczorem oraz tego, czy był to pokarm codzienny, świąteczny czy postny. Podawano głównie mięso, które jedzono z ciastami i popijano winem lub piwem z browaru Frysztackiego. Ze sztućców używano łyżki, a także noża kłującego, ale częściej jedzono rękami. Na książęcym stole nie zabrakło także egzotycznych owoców, ryb i roślin strączkowych. Jeśli uczta była duża i uroczysta, personel uzupełniano paziami, którzy pomagali w obsłudze. Nie wolno było księciu czekać na jedzenie i picie. Życzenia wszystkich biesiadników musiały zostać spełnione natychmiast, być może jeszcze zanim zostały wypowiedziane, więc uczestnicy byli w ciągłej gotowości. Podawane jedzenie było zawsze ponad miarę, gdyż jeśli któregoś jedzenia zabrakło, było to wielką hańbą dla dworu książęcego, a warunki zabudowy mogły ogromnie ucierpieć. Nadwyżki żywności, które nie zostały zjedzone, rozdawano na cele charytatywne biednym z Dolnego Przedmieśćia. A jeśli byli obecni, po zakończeniu uczty przychodzili kuglarze, aby zabawiać zapełniony dwór i przez całą ucztę grała dla nich muzyka. Po obiedzie rodzina książęca zawsze spędzała czas razem. Grali w gry planszowe, śpiewali razem lub po prostu rozmawiali. Późną nocą rodzina książęca poszła spać do swoich komnat. Książę i księżniczka mieszkali osobno, książę w mieszkaniu prawego skrzydła, księżniczka w sąsiadującej środkowej części zamku. Dworzanie i hofmeister mieszkali na piętrze Lottyhaus, na parterze którego znajdowała się stajnia dla zamkowych koni. Z przejścia pomiędzy Lottyhausem a zamkiem mógł jednak korzystać jedynie hofmeister. Zapach ze stajni mi nie przeszkadzał, prawdę mówiąc, nikt tu nie pachniał, więc smród jakby zniknął. W parterowych pomieszczeniach zamku mieszkała służba. To ostatni kładli się spać i pierwsi wstawali.